Kısaca CERN
CERN (sörn diye okunur), 1950'lerde Avrupa Nükleer Araştırma Örgütü olarak çalışmalara başladı. Bugün Avrupa Parçacık Fiziği Laboratuvarı olarak da biliniyor. Dünyanın en prestijli araştırma merkezlerinden biri olan CERN’ün temel işi fiziktir. Bunun temeli de evreni neyin çalıştırdığını, nereden geldiğini ve nereye gittiğini bulmak. CERN'de, dünyanın en büyük ve en karmaşık makinelerinden bazıları; doğanın en küçük yapı taşlarını, temel parçacıkları incelemek için kullanılır. Bu küçük madde parçacıkları çarpışarak doğanın temel yasalarını çözer. Laboratuvar, araştırmacıların kullanması için en gelişmiş bilimsel olanakları sağlıyor.
CERN, 1954 yılında kurulan ve İsviçre-Fransa sınırında yer alan bir uluslararası bilimsel kuruluştur. İsviçre'nin Cenevre şehrinin yakınlarında yer alır ve büyük bir yeraltı tünel sistemi olan Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (LHC) dahil olmak üzere bir dizi büyük parçacık hızlandırıcı ve deney tesisi içerir. CERN, fizik, nükleer fizik ve temel parçacık fizik alanlarında araştırmalar yapmak için kullanılan bu tesisleri işletir.
CERN'in kuruluş amacı
CERN'in temel amacı, temel parçacık fiziği ve nükleer fizik alanlarında araştırma yaparak evrenin temel yapısını ve işleyişini daha iyi anlamaktır. CERN'in kuruluş amacını aşağıdaki ana hedeflerle açıklayabiliriz:
a. Temel Parçacık Fiziği Araştırması: CERN, temel parçacık fiziğinin çeşitli yönlerini incelemek için parçacık hızlandırıcılarını kullanır. Parçacık fiziği, atomaltı parçacıkların davranışını ve etkileşimlerini inceleyerek, evrenin temel yapısını keşfetmeyi hedefler. CERN, bu alanda yapılan büyük deneylerle özellikle Higgs bozonu gibi önemli parçacıkların keşfine katkıda bulunmuştur.
b. Nükleer Fizik Araştırması: CERN, aynı zamanda nükleer fizik alanında da çalışmalar yapmaktadır. Nükleer fizik, atom çekirdeklerinin yapısı, özellikleri ve etkileşimlerini inceleyen bir bilim dalıdır. Bu çalışmalar, radyoaktif maddelerin özelliklerinin anlaşılması ve nükleer enerji üretimi gibi uygulamalara katkıda bulunabilir.
c. Teknolojik İnovasyon: CERN, yüksek enerjili parçacık hızlandırıcılarının ve detektörlerinin geliştirilmesinde önemli bir rol oynamıştır. Bu teknolojiler, tıbbi teşhis ve tedavi, endüstriyel uygulamalar ve daha birçok alanda kullanılmıştır.
d. Uluslararası İşbirliği: CERN, dünya genelinden birçok ülkenin katılımıyla uluslararası bir bilimsel işbirliği örneği oluşturur. Bilim insanları, mühendisler ve teknisyenler uluslararası bir ortamda çalışarak büyük ve önemli projeleri birlikte yürütürler.
CERN, evrenin temel yapısını anlamak ve teknolojik gelişmeleri teşvik etmek için çok büyük bir öneme sahiptir ve bilim dünyasında önemli bir oyuncu olarak kabul edilir.
CERN katılımcı ülkeler hangileridir?
CERN, Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi olarak bilinir ve 23 üye ülkeye sahiptir. Bu ülkeler şunlardır:
Avusturya, Belçika, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, Macaristan, İsrail
İtalya, Hollanda, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Sırbistan, Slovakya Cumhuriyeti, İspanya, İsveç, İsviçre, İngiltere.
Ayrıca, Kıbrıs, Estonya ve Slovenya CERN’e tam üyelik sürecinde olan ortak üye ülkelerdir. Hırvatistan, Hindistan, Letonya, Litvanya, Pakistan, Türkiye ve Ukrayna ise CERN ile işbirliği yapan ortak üye ülkelerdir.
CERN ve Türkiye
Türkiye, dünyanın en önemli araştırma merkezlerinden biri olan İsviçre’deki Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi’ne (CERN) ortak üye oldu. Türkiye, CERN’e gözlemci üye olarak 1961 yılından bu yana katılmaktaydı. Ancak, Türkiye’nin CERN’e ortak üye olarak katılımı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız’ın da katıldığı bir törenle 2015 yılında gerçekleşti . Ortak üyelik anlaşmasına Türkiye adına Birleşmiş Milletler Cenevre Daimi Temsilcisi Büyükelçi Mehmet Ferden Çarıkçı imzalarken CERN adına Genel Müdür Rolf Heuer imzaladı.
Ortak üyelik anlaşması ile birlikte Türkiye yapacağı maddi katkı sayesinde CERN’in kurum ihalelerinden pay alabilecekti ve Türk bilim insanları burada kadrolu olarak araştırmalara katılabilecekti. Ancak, 2012 yılında Türkiye kendi isteğiyle tam üyelik sürecinden çekilerek kısmi üyeliğe geçti. Üye ülkeler milli gelirleri oranında CERN’e katkıda bulunuyorlar. CERN, maddenin temel yapı taşı olduğu düşünülen ve kuark denilen Higgs Bozonu üzerinde araştırmalarına devam ediyor.
Büyük hadron çarpıştırıcısı
CERN'ün hızlandırıcı kompleksi, üç temel bağımlı hızlandırıcı etrafında inşa edildi. En eski, Proton Synchrotron (PS), 1950'lerde inşa edildi ve dünyanın en yüksek enerji hızlandırıcısıydı. 1970'lerde inşa edilen Süper Proton Synchrotron (SPS), 1980'lerde CERN'in ilk Nobel ödülünün sahnesiydi. Büyük Elektron-Pozitron çarpıştırıcısı (LEP) 1989 yılında yayınlandı. 2000 yılına kadar laboratuarın amiral gemisi araştırma makinesiydi.
CERN, Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi anlamına gelen Fransızca “Consei Européen pour la Recherche Nucléaire” sözcüklerinin kısaltmasıdır. Kurum, İsviçre ve Fransa sınırında yer alan dünyanın en büyük parçacık fiziği laboratuvarı aynı zamanda.CERN temel olarak evrenin temel parçacıkları ve doğa yasalarıyla ilgilenirken, bilim alanında da pek çok önemli pencere araladı. Örneğin, 1989'da Tim Berners-Lee adlı bir bilim adamı, dağıtılmış bir bilgi sisteminin oluşturulmasını önerdi. Bu sistem, World Wide Web dediğimiz şeye dönüştü. Aslında, dünyanın ilk Web sayfası CERN içindi.
CERN’ün kuruluş amacı nedir?
CERN’de şimdiye kadar W ve Z bozonları, atomik simetriler ve Higgs bozonunu andıran bozon keşfedildi. Sadece keşifleri için değil, teorik fiziğe ait pek çok bulgunun deneysel olarak ortaya konmasına da ev sahipliği yaptı. CERN, sadece parçacık fiziğinin şaşırtıcı dünyasına ışık tutmakla kalmayıp aynı zamanda uluslararası işbirliğine, amaç ve ilerlemeye de dikkat çekiyor. Enerjiyi ve maddenin formlarını inceleyerek evrenin nasıl çalıştığı hakkında daha fazla bilgi sahibi olmayı öğrenmek amacıyla kuruldu. Büyük Hadron Çarpıştırıcısı dahil dünyanın en gelişmiş ekipmanlarından yararlanır.
CERN hakkında bunları biliyor muydunuz?
- Büyük Hadron Çarpıştırıcısı uzaydan daha soğuktur ve şu anda dünya üzerindeki en büyük makinedir.
- Ünlü bilim adamı Stephen Hawking CERN için şu sözleri dile getirmiştir; “CERN tarafından bulunan Tanrı parçacığı evreni tahrip edebilir. “
- CERN ve benzeri tesislerde parçacık fiziği için geliştirilen karmaşık cihazlar, kanser teşhisinde kullanılan en yaygın araç olan PET taramaları da dahil olmak üzere çok sayıda başka kullanıma vesile oldu.
- CERN’de 110’dan fazla milletten 12,500’den fazla bilim insanı çalışmalar yapıyor.
